W środę 4 lipca na specjalnym seminarium w CERN w Genewie przedstawiono wyniki tegorocznych poszukiwań bozonu Higgsa w eksperymentach przy akceleratorze LHC. Zaprezentowane wyniki oparte są na danych zebranych w latach 2011 – 2012. Eksperymenty CMS i ATLAS w analizie przypadków zderzeń proton-proton w których pojawiają się dwa fotony lub cztery leptony zaobserwowały znaczący sygnał który można interpretować jako produkcję i rozpad cząstki o masie około 125 GeV/c2. Wyznaczone do tej pory własności tej cząstki wskazują, że może to być poszukiwany w wielu eksperymentach bozon Higgsa.
Artykuły prezentujące wyniki badań zostały opublikowane w czasopiśmie Physics Letters B. Odnośnik do artykułu eskperymentu ATLAS jest tutaj, a do artykułu eksperymentu CMS tutaj.
Poniżej prezentujemy nasz komentarz oraz komunikat eksperymentu CMS (odnośniki do plików pdf w wersji: polskiej oraz: angielskiej oraz strony WWW). Analogiczne wyniki zostały także zaprezentowane przez eksperyment ATLAS. Można je znaleźć tutaj.
Głównym celem eksperymentu naukowego CMS przy LHC jest ostateczna weryfikacja założeń standardowego modelu oddziaływań fundamentalnych. Model ten jest pomnikowym osiągnięciem XX wieku, najdoskonalszej teorii jaką udało się ludzkości opracować. Model ten ma jedno niesprawdzone przewidywanie: istnienie tzw. cząstki Higgsa. Jej odkrycie lub wykluczenie jej istnienia będzie stanowić pomost do dalszego zgłębiania tajemnic Natury na najbardziej podstawowym poziomie. Jednocześnie mamy uzasadnioną nadzieję odkrycia zjawisk związanych z cząstką Higgsa, ale wykraczających poza model standardowy. Możemy również odkryć coś zupełnie nowego.
Projekt, budowa i obsługa detektora CMS to jedno z niewielu naprawdę globalnych przedsięwzięć realizowanych przez uczonych z wielu krajów świata. Z dumą możemy powiedzieć, ze uczeni z Polski maja w nim swój wkład od samego początku.
Podsystem układu wyzwalania, który został zaprojektowany i zbudowany w Warszawie jest istotnym elementem składowym detektora CMS. Dzięki niemu przypadki zderzeń proton-proton, w których pojawił się mion o odpowiednio dużej energii mogą zostać zarejestrowane. O tym jak ważne są miony dla programu naukowego CMS świadczy użycie ich w samej nazwie eksperymentu (ang. Compact Muon Solenoid).
Jedną ze specjalności warszawskiej grupy eksperymentu CMS jest analiza przypadków z dwoma leptonami tau w stanie końcowym (leptony tau rozpadają się tuż po powstaniu miedzy innymi na miony). Jest to jeden z kluczowych kanałów rozpadu cząstki Higgsa. Dzięki niemu już wkrótce będziemy mogli stwierdzić, czy sygnał, o którym dzisiaj powiadomiliśmy, pochodzi od cząstki Higgsa takiej, jaką przewiduje model standardowy, czy tez mamy do czynienia z czymś bardzo podobnym, ale wskazującym na konieczność rozszerzenia tego modelu.
Obserwacja Nowej Cząstki o Masie 125 GeV
Eksperyment CMS, CERN
4 lipca 2012
Streszczenie
Na wspólnym seminarium w CERN i na konferencji “ICHEP 2012” [1] odbywającej się w Melbourne, naukowcy pracujący przy eksperymencie CMS (ang. Compact Muon Solenoid) działającym przy Wielkim Zderzaczu Hadronów (ang. Large Hadron Collider – LHC) zaprezentowali wstępne wyniki poszukiwań bozonu Higgsa w ramach modelu standardowego (MS), oparte na danych zebranych do czerwca 2012 roku.
Eksperyment CMS obserwuje nadwyżkę przypadków przy masie około 125 GeV [2] o statystycznej znaczącość pięciu odchyleń standardowych (5 sigma) [3] ponad oczekiwanym tłem. Prawdopodobieństwo tego, że przypadki samego tła zafluktuują dając sygnał taki, jak sygnał spodziewany od cząstki Higgsa, wynosi około jeden do trzech milionów. Obserwowany sygnał jest najbardziej wyraźny w dwóch stanach końcowych o najlepszej rozdzielczości masowej: w stanie końcowym zawierającym dwa fotony oraz w stanie zawierającym dwie pary naładowanych leptonów (elektronów lub mionów). Wynik ten interpretujemy jako wkład od produkcji wcześniej nie obserwowanej cząstki o masie około 125 GeV.
Ponadto, dane CMS wykluczają istnienie bozonu Higgsa z MS w zakresach mas 110-122,5 GeV i 127-600 GeV na poziomie ufności 95% [4] – mniejsze masy zostały już wykluczone na tym samym poziomie ufności przez zderzacz LEP działający uprzednio w CERN.
W ramach statystycznych i systematycznych niepewności, wyniki uzyskane w różnych kanałach poszukiwań są zgodne z oczekiwaniami dla bozonu Higgsa w ramach MS. Dopiero zebranie większej ilości danych pozwoli ustalić, czy ta nowa cząstka ma wszystkie własności standardowego bozonu Higgsa, czy też niektóre z jej własności nie pasują do MS, co oznaczałoby istnienie nowej fizyki poza modelem standardowym.
LHC dostarcza nowych danych z imponującą prędkością. Do końca 2012 roku CMS ma nadzieję zwiększyć ponad trzykrotnie próbkę zebranych danych. Dane te pozwolą CMS zbadać dokładniej naturę nowej cząstki oraz powiększą zasięg wielu innych poszukiwań nowej fizyki.
Strategia poszukiwań w eksperymencie CMS
CMS przeanalizował całą próbkę danych ze zderzeń proton-proton w latach 2011 i 2012, aż do 18 czerwca br. Dane te odpowiadają scałkowanej świetlności [5] do 5 fb-1 przy energii w środku masy 7 TeV w 2011 i do 5,3 fb-1 przy energii 8 TeV w 2012 roku.
Model standardowy przewiduje, że bozon Higgsa żyje bardzo krótko, po czym rozpada się na wiele innych, dobrze znanych cząstek. Eksperyment CMS badał pięć podstawowych kanałów rozpadu. W trzech kanałach rozpad następuje na pary bozonów (γγ, ZZ lub WW), a w dwóch na pary leptonów (bb lub ττ), gdzie γ oznacza foton, Z i W oznaczają nośniki oddziaływań słabych, b oznacza kwark niski (ang. bottom) a τ oznacza lepton tau. Kanały γγ, ZZ i WW są jednakowo dokładne w poszukiwaniach bozonu Higgsa o masie około 125 GeV i jednocześnie są bardziej czułe niż kanały bb i ττ.
Kanały γγ i ZZ są szczególnie ważne, ponieważ pozwalają na precyzyjny pomiar masy nowej cząstki. W kanale γγ masa jest wyznaczana z energii i kierunków dwóch wysokoenergetycznych fotonów mierzonych przez kalorymetr elektromagnetyczny eksperymentu CMS (ECAL, rysunek 1). W kanale ZZ masa jest wyznaczana z rozpadów dwóch bozonów Z na dwie pary elektronów, dwie pary mionów lub parę elektronów i parę mionów (rysunek 2). Cząstki te są mierzone w kalorymetrze elektromagnetycznym, wewnętrznym detektorze śladowym i komorach mionowych.
Kanał WW jest bardziej złożony. Każdy z bozonów W jest identyfikowany poprzez rozpad na elektron i neutrino lub mion i neutrino. Neutrina przelatują przed detektor CMS niezauważone, dlatego w kanale WW bozon Higgsa objawiałby się jako szeroka nadwyżka przypadków w rozkładzie masy, a nie jako wąski pik. Kanał bb charakteryzuje się dużym tłem pochodzącym od procesów znanych w modelu standardowym, wobec czego w tym kanale bozonu Higgsa poszukuje się w przypadkach jednoczesnej produkcji bozonu Higgsa i bozonów W lub Z, które rozpadają się na elektron(-y) lub mion(-y). W kanale ττ obserwuje się rozpady τ na elektrony, miony i hadrony.
Podsumowanie wyników CMS
Ilość danych zebrana przez CMS powinna wystarczyć do całkowitego wykluczenia zakresu mas
110–600 GeV na poziomie ufności 95%, jeśli bozon Higgsa w ramach MS nie istnieje. W rzeczywistości dane pozwoliły wykluczyć istnienie bozonu Higgsa w ramach MS na poziomie ufności 95% w dwóch szerokich zakresach mas 110–122,5 GeV oraz 127–600 GeV.
Zakres mas 122,5–127 GeV nie może być wykluczony, ponieważ obserwujemy nadwyżkę przypadków w trzech z pięciu analizowanych kanałów:
-
kanał γγ: rozkład masy γγ jest pokazany na rysunku 3. Dla masy około 125 GeV występuje nadwyżka przypadków ponad tłem o znaczącości na poziomie 4,1 sigma. Obserwacja stanu końcowego z dwoma fotonami oznacza, że nowa cząstka jest bozonem, a nie fermionem, oraz że nie może mieć spinu równego 1.
-
kanał ZZ: rysunek 4 przedstawia rozkład masy czterech leptonów (dwóch par elektronów lub dwóch par mionów, lub pary elektronów i pary mionów). Po uwzględnieniu charakterystyki kątowej rozpadów obserwujemy nadwyżkę na poziomie 3,2 sigma dla masy około 125 GeV.
-
kanał WW: zaobserwowano szeroką nadwyżkę w rozkładzie masy na poziomie 1,5 sigma.
-
kanały bb i ττ: nie zaobserwowano żadnej nadwyżki.
 |
 |
| Rysunek 3. Rozkład masy niezmienniczej par fotonów w danych CMS zebranych w latach 2011 i 2012 (czarne punkty ze słupkami błędów). Dane ważone są stosunkiem sygnału do tła dla poszczególnych kategorii przypadków. Ciągła czerwona linia przedstawia wynik dopasowania sygnału wraz z tłem do danych doświadczalnych, natomiast przerywana czerwona linia pokazuje wkład pochodzący od tła. | Rysunek 4. Rozkład zrekonstruowanej masy niezmienniczej czterech leptonów dla sumy kanałów 4e, 4μ, oraz 2e2μ. Punkty odpowiadają danym doświadczalnym, wypełnione histogramy reprezentują oczekiwane tło, natomiast niewypełniony histogram przedstawia oczekiwany sygnał. Rozkłady przedstawione są jako skumulowane histogramy. Wyniki pokazane zostały dla sumy danych zebranych przy energiach 7 TeV i 8 TeV w środku masy. |
Znaczącość statystyczna sygnału z pełnej kombinacji wszystkich kanałów (rysunek 5) wynosi 4,9 sigma ponad tłem. Połączone dopasowanie w wyłącznie dwóch najbardziej czułych kanałach o wysokiej rozdzielczości (γγ oraz ZZ) wykazuje statystyczną znaczącość na poziomie 5,0 sigma. Prawdopodobieństwo tego, że przypadki samego tła zafluktuują dając sygnał taki, jak sygnał spodziewany od cząstki Higgsa, wynosi około jeden do trzech milionów.
 |
| Rysunek 5. Zaobserwowane lokalne prawdopodobieństwo (ang. local p-value) sytuacji, w której, zakładając istnienie samego tła, otrzymalibyśmy tyle samo lub więcej przypadków niż widzimy w danych CMS. Prawdopodobieństwo pokazane jest dla pięciu rozważanych kanałów w funkcji masy bozonu Higgsa. Ciągła czarna linia przedstawia lokalne prawdopodobieństwo po połączeniu informacji ze wszystkich kanałów. |
Zmierzona masa nowej cząstki to 125,3 +/- 0,6 GeV, niezależnie od zakładanych względnych częstości rozpadu w różnych kanałach. Zmierzona częstotliwość produkcji (σ) nowej cząstki jest zgodna z przewidywaną częstotliwością produkcji (σSM) bozonu Higgsa z MS: σOBS/σSM = 0,80 +/- 0,22.
Fizycy włożyli wiele wysiłku w zrozumienie szczegółów pracy i wydajności detektora, selekcji przypadków, wyznaczania tła oraz innych możliwych źródeł niepewności statystycznej lub systematycznej. Analiza przeprowadzona w 2011 r. [6] wykazała nadwyżkę przypadków przy około 125 GeV. Dlatego, aby uniknąć możliwości zasugerowania się zeszłorocznym wynikiem przy doborze kryteriów selekcji przypadków w 2012 r. i sztucznego wzmocnienia obserwowanej nadwyżki, analiza tegorocznych danych została wykonana techniką „ślepej analizy” [7]. Technika ta polega na tym, że interesujący fizyków obszar w zebranych danych nie mógł być użyty aż do momentu pełnego zrozumienia i sprawdzenia poprawności wszystkich szczegółów analizy.
W ramach sprawdzania spójności wyników wszystkie analizy prowadzone były równolegle przez co najmniej dwa niezależne zespoły. Wiarygodności wynikom dodaje również kilka ogólnych obserwacji:
-
Nadwyżka przypadków występuje przy masie około 125 GeV zarówno w danych z 2011 r. zebranych przy energii 7 TeV, jak i w danych z 2012 r. zebranych przy energii 8 TeV.
-
Nadwyżka widoczna jest przy tej samej masie w obu kanałach o dużej rozdzielczości (γγ oraz ZZ).
-
Nadwyżka widoczna w kanale WW jest zgodna ze spodziewaną nadwyżką dla cząstki o masie 125 GeV.
-
Nadwyżka jest widoczna w wielu stanach końcowych zawierających fotony, elektrony, miony oraz hadrony.
Przedstawione dziś wstępne wyniki zostaną dopracowane z zamiarem wysłania ich do publikacji pod koniec lata.
Plany na przyszłość
Obserwacja nowej cząstki o masie około 125 GeV jest w granicach obecnej dokładności statystycznej zgodna z hipotezą, że cząstka ta jest bozonem Higgsa w ramach MS. Dopiero zebranie większej ilości danych pozwoli zmierzyć własności tej cząstki, takie jak stosunki rozgałęzień dla różnych kanałów rozpadu (γγ, ZZ, WW, bb oraz ττ) a w następnej kolejności również spin i parzystość. To pozwoliłoby ustalić czy cząstka którą widzimy jest faktycznie bozonem Higgsa z MS, czy też przejawem nowej fizyki poza modelem standardowym.
Akcelerator LHC pracuje bardzo wydajnie – do końca roku 2012 eksperyment CMS spodziewa się ponad trzykrotnego powiększenia zebranej próbki danych i dokładniejszego zbadania natury obserwowanej nowej cząstki. Jeśli nowa cząstka rzeczywiście jest bozonem Higgsa z MS, jej własności i wynikające z nich konsekwencje dla modelu standardowego będą poddane szczegółowym badaniom. Jeśli ta cząstka nie jest standardowym bozonem Higgsa, CMS będzie badał wynikającą z tego nową fizykę, co może oznaczać istnienie kolejnych nowych cząstek możliwych do zaobserwowania w LHC. Niezależnie od tego kontynuowane będą poszukiwania nowych cząstek lub sił, które mogą być zaobserwowane w danych zebranych podczas pracy akceleratora LHC z większą energią i intensywnością wiązki.
O eksperymencie CMS
Więcej informacji: http://cern.ch/cms. Kontakt: cms.outreach@cern.ch.
CMS jest jednym z dwóch eksperymentów ogólnego przeznaczenia skonstruowanych aby poszukiwać nowej fizyki w danych z akceleratora LHC. Został on zaprojektowany tak, by móc rejestrować szeroki zakres zjawisk fizycznych i cząstek produkowanych w zderzeniach par wysokoenergetycznych protonów i ciężkich jonów w LHC. CMS pozwoli nam znaleźć odpowiedzi na pytania takie jak: „Z czego tak naprawdę składa się Wszechświat i jakie siły w nim działają?” czy „Co nadaje wszystkiemu masę?”. Eksperyment ten pozwoli również zmierzyć własności znanych cząstek z nieosiągalną dotąd dokładnością oraz szukać całkowicie nowych, nieprzewidzianych zjawisk. Badania takie nie tylko pozwolą nam lepiej zrozumieć jak działa Wszechświat, ale mogą też stymulować rozwój nowych technologii, które zmienią nasz świat, jak to często się zdarzało w przeszłości.
Pierwszy koncepcyjny projekt eksperymentu CMS powstał w roku 1992. Budowa gigantycznego detektora (średnica 15 metrów, długość prawie 29 metrów i waga 14000 ton) pochłonęła 16 lat starań jednej z największych kiedykolwiek utworzonych naukowych kolaboracji: 3275 fizyków (w tym 1535 studentów) oraz 790 inżynierów i techników, ze 179 instytucji i laboratoriów badawczych z 41 krajów na całym świecie.
W razie potrzeby służymy dodatkowymi informacjami. Pytania prosimy kierować na adres cms.outreach@cern.ch.
Przypisy
[1] ICHEP to trzydziesta szósta Międzynarodowa Konferencja Fizyki Wysokich Energii (ang. 36th International Conference on High Energy Physics), odbywająca się w Melbourne w Australii w dniach od 4 do 11 lipca 2012 r. Wyniki będą przedstawione równocześnie w ośrodku CERN oraz poprzez łącze internetowe na konferencji ICHEP.
[2] Elektronowolt (eV) jest jednostką energii. Energia 1 GeV oznacza 1.000.000.000 eV (1 miliard eV). W fizyce wysokich energii, gdzie masa i energia często używane są zamiennie, przyjęło się używać jednostek masy eV/c2 (ze wzoru E = mc2, gdzie c oznacza prędkość światła w próżni). Jeszcze bardziej powszechne jest stosowanie układu jednostek w którym po przyjęciu c = 1 (i w konsekwencji E = m), eV staje się również jednostką masy.
[3] Odchylenie standardowe jest miarą rozrzutu wyników serii pomiarów wokół wartości średniej. Jest też miarą tego, jak bardzo próbka danych odbiega od zakładanej hipotezy. Fizycy mierzą odchylenia standardowe w jednostkach zwanych „sigma”. Im większa liczba sigma, tym bardziej dane nie pasują do zakładanej hipotezy. Zazwyczaj, im odkrycie jest bardziej nieprawdopodobne, tym większej liczby sigma wymagają fizycy, żeby się o nim przekonać.
[4] Poziom ufności w procentach to statystyczna miara liczby przypadków na 100 prób, dających wynik w granicach ustalonego przedziału. Przykładowo, poziom ufności 95% oznacza, że wynik doświadczenia będzie zgodny z oczekiwaniami w 95 przypadkach na 100 prób.
[5] http://news.stanford.edu/news/2004/july21/femtobarn-721.html
[6] http://cms.web.cern.ch/news/cms-search-standard-model-higgs-boson-lhc-data-2010-and-2011
[7] http://cms.web.cern.ch/news/blinding-and-unblinding-analyses